Til eru þau sem þykir gjaldtaka af nýtingu sjávarauðlindarinnar aldrei nógu há. Vafalaust má um það deila hvar þau mörk eru þar sem gjaldtaka hins opinbera er farin að vinna gegn markmiðum sínum. En um það verður ekki deilt, að það eru útflutningsatvinnuvegirnir sem drífa hér áfram hagvöxt og góð lífskjör. Varanlegur útflutningsvöxtur er með öðrum orðum grundvöllur hagsældar. Það er því betur heima setið en af stað farið, ef gjaldtaka hins opinbera dregur úr þrótti útflutningsfyrirtækja til þess að skapa meiri verðmæti í dag en í gær.

Afkoma nýtt til nauðsynlegra fjárfestinga

Fram komin frumvarpsdrög matvælaráðherra til heildarlaga um sjávarútveg varð kveikjan að því að fyrrgreint er rifjað upp. Líkt og margir þekkja tekur ríkið til sín þriðjung af afkomu fiskveiða í auðlindagjald. Fiskveiðar eru bæði áhættusamar og fjárfrekar. Það þarf mikla fjármuni til þess að tryggja tekjuvöxt, samfélaginu öllu til hagsbóta. Sé litið til mikilla og nauðsynlegra fjárfestinga á umliðnum árum hefur góð afkoma verið nýtt skynsamlega. Nú virðist matvælaráðherra hins vegar telja rétt að hefta verulega þessa mikilvægu vegferð. Hvað fyrir ráðherra vakir er óljóst, en í öllu falli getur það ekki verið áframhaldandi mikilvægt framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og góðra lífskjara.

Þríhliða og ógagnsætt auðlindagjald

Einhvers konar gjaldtökugræðgi virðist því miður hafa sótt að ráðherra. Ekki aðeins leggur ráðherra til breytingu á reiknireglu veiðigjalds af uppsjávarveiðum, heldur bætir hann um betur og leggur að auki til hækkun tekjuskatts á sjávarútvegsfyrirtæki og uppboð aflaheimilda til eins árs í senn. Auðlindagjaldið á því að sækja úr þremur ólíkum áttum! Svo virðist sem ráðherra telji að unnt sé að greiða margsinnis með sama peningnum.

Hagaðilar sammála um víðtækt samráðsleysi

Í gegnum alla vinnu við stefnumótun matvælaráðherra, undir heitinu Auðlindin okkar, hefur ráðherra verið tíðrætt um mikið samráð og mikilvægi gagnsæis. Sú er því miður ekki upplifun hagaðila, enda hafa öll samtök fyrirtækja í sjávarútvegi og öll stéttarfélög fólks sem starfa í sjávarútvegi lýst hinu gagnstæða. Tillaga um umfangsmikla breytingu á auðlindagjaldi í sjávarútvegi staðfestir upplifun þessara aðila. Tillagan var aldrei rædd í stefnumótunarvinnu matvælaráðuneytis, ekkert mat hefur verið lagt á það hver raunveruleg skattheimta verður ef þessi breyting nær fram að ganga og gjaldtaka af nýtingu sjávarauðlindar verður að líkindum, horft fram veginn, ógagnsærri en nokkru sinni fyrr.

Gleymdar áherslur stjórnarsáttmála

Í stjórnarsáttmála þeirrar ríkisstjórnar sem enn situr þegar þetta er ritað, var það sérstakt áherslumál að efla matvælaframleiðslu, þ.m.t. framleiðslu sjávarafurða, og skapa samkeppnishæft rekstrarumhverfi. Þá átti jafnframt að huga að aðgerðum til frekari árangurs Íslands á þessu sviði. Undir þetta má taka, enda er stóra verkefnið að tryggja hagsæld hér á landi.

Hvergi var í stjórnarsáttmála vikið að verulegri hækkun eða eðlisbreytingu á gjaldtöku í sjávarútvegi. Verður því ekki á annan veg ráðið en sótt hafi að matvælaráðherra áður óséð græðgi í gjaldtöku. Einföldu veiðigjaldi var í einu vetfangi umturnað í þríhöfða þurs með blöndu veiðigjalds, tekjuskatts og uppboða. Það hlýtur að teljast sanngjörn og eðlileg krafa að ráðherra geri grein fyrir áhrifum þessa á samkeppnishæfni, verðmætasköpun og starfsskilyrði sjávarútvegs, bæði til lengri og skemmri tíma litið. En líklega er niðurstaða þeirrar greiningar þó augljós. Það verður allra tap.

Heiðrún Lind Marteinsdóttir

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 16. desember 2023