Ef frumvarp Hönnu Katrínar Friðriksson atvinnuvegaráðherra um veiðigjald væri í gildi í ár, myndu fyrirtæki í sjávarútvegi greiða rúma 25,2 milljarða króna í veiðigjald, að teknu tilliti til afsláttar. Samkvæmt núgildandi lögum væri sú fjárhæð rúmir 12,6 milljarðar króna. Þessi niðurstaða byggist á útreikningum Skattsins, sem hefur metið veiðigjald fyrir hverja fisktegund miðað við forsendur frumvarpsins. Gert er ráð fyrir sama afla og í fyrra, að viðbættum þeim litla loðnukvóta sem úthlutað var í ár.

Áhrifin meiri en SFS áætlaði – vanmat frumvarps var verulegt

Ofangreind hækkun er nokkuð meiri en það sem SFS áætluðu í umsögn sinni til atvinnuveganefndar. Þar var gert ráð fyrir að veiðigjaldið í ár yrði rúmir 24,4 milljarðar króna með afslætti. Munurinn liggur að stærstum hluta í því að Skatturinn áætlar að veiðigjald á þorski verði rúmar 64 krónur í ár, á meðan SFS gerir ráð fyrir rúmum 62 krónum. Eins munar nokkru á ýsu, en þar gerir Skatturinn ráð fyrir tæpum 42 krónum en SFS rúmum 39 krónum. Þetta eru þó tiltölulega minni háttar frávik miðað við það sem atvinnuvegaráðherra lagði upp með. Í frumvarpinu var gert ráð fyrir að veiðigjald á þorski yrði tæpar 46 krónur í ár og á ýsu tæpar 25 krónur.

Mat Skattsins sýnir jafnframt að með því að taka frystiskip út úr reiknistofninum og fella niður 10% lækkun á frystum afurðum, hækkar veiðigjald á nánast allar tegundir. Það er í samræmi við það sem SFS reiknaði með, en er þvert á það sem ráðherra byggði á í frumvarpinu. Í frumvarpinu kom fram að líklegt væri að þessi breyting myndi leiða til lækkunar á reiknistofni og þar með veiðigjaldi. Augljóst var frá upphafi að sú ályktun var fjarri lagi.

Brögð í tafli af hálfu ráðuneytis

Vert er að taka fram að ofangreindar tölur Skattsins um þorsk og ýsu byggjast á forsendum sem fram komu í frumvarpinu sjálfu, enda laut beiðni atvinnuveganefndar að því.  Tölurnar sem Skatturinn afhenti nefndinni í gærkvöldi voru hins vegar lægri; þar var veiðigjald á þorski um 58 krónur og á ýsu um 30 krónur. Ekki verður annað séð en að atvinnuvegaráðuneytið hafi hlutast til um að Skatturinn tæki mið af öðrum tölum en þeim sem fram koma í frumvarpinu. Þessa var að engu leyti getið þegar útreikningar voru sendir atvinnuveganefnd. Það blasir við að ráðuneytið lækkaði bæði „markaðsverð“ á þorski og ýsu. Hér vakna ýmsar áleitnar spurningar. Hvað varð til þess að ráðuneytið brá á það undarlega ráð að breyta forsendum að eigin frumkvæði? Og hvað varð til þess að ráðuneytið fyrirskipaði annarri ríkisstofnun að breyta þeim forsendum sem þeirri stofnun var falið að vinna eftir?

Telja má líklegt að ástæðurnar hafi verið þær sem SFS hafa frá öndverðu haldið fram; útreikningar frumvarpsins voru frá byrjun kolrangir og enginn hyggst axla á því ábyrgð. Í þessu ljósi má velta fyrir sér hvaða heimildir framkvæmdavaldið, s.s. ráðherra eða ráðuneyti, hafi til þess að hlutast til um að stofnanir, eins og Skatturinn, reikni út frá öðrum tölum en löggjafinn óskaði eftir. Því áleitna álitaefni hljóta þingmenn að velta upp.

Ráðherra afneitar öllum staðreyndum 

SFS hafa ítrekað bent á að forsendur og tölur sem frumvarpið byggist á standist ekki skoðun, meðal annars í þeim umsögnum sem samtökin hafa birt. Hið sama hafa fjölmargir aðrir aðilar gert, þar á meðal fjöldi fyrirtækja og aðila í sjávarútvegi, íslenskir og norskir sérfræðingar og fiskmarkaðir beggja vegna hafs.  Ráðherra hefur hins vegar kosið að hundsa allar þessar athugasemdir og kýs þess í stað að keyra frumvarpið í gegn sama hvað það kostar eða hverjar afleiðingarnar kunni að verða.

Fullyrðingar ráðherra um að frumvarpið byggist á ítarlegri greiningu eru einfaldlega rangar, eins og margoft hefur verið sýnt fram á. Niðurstöður Skattsins bera enda glöggt merki um þá staðreynd. Þá er yfirlýsing atvinnuvegaráðherra þess efnis að norskur sérfræðingur í verðmyndun á uppsjávartegundum hafi framkvæmt samanburðargreiningu beinlínis ósönn. Enginn slíkur sérfræðingur vann samanburð fyrir íslensk stjórnvöld, hvorki norskur né íslenskur.  

Það er ljóst að þetta mál er orðið mun umfangsmeira en ágreiningur um það hvort rök standi til þess að hækka veiðigjaldið eða ekki. Málið varðar mikilsverða almannahagsmuni og afkomu sveitarfélaga og þúsunda einstaklinga í sjávarútvegi og tengdum greinum, sem ráðherra skeytir engu um. Til að bæta gráu ofan á svart verður ekki betur séð en ráðuneyti hennar hafi reynt að afvegaleiða löggjafann. Það er ekki bara skrítið heldur einnig ámælisvert.