Áhrif fiskeldis á íslenskt samfélag eru mikil þó það fari ekki alltaf mikið fyrir þeim í umræðunni. Til eru þeir sem reyna að draga það í efa að greinin skilji nokkuð eftir sig hér á landi eða hafi raunverulega efnahagslega þýðingu fyrir land og þjóð. Áhrif fiskeldis á íslenskt efnahagslíf eru hins vegar raunveruleg eins og sést vel í hinum ýmsu hagtölum. Ber þá fyrst að nefna að fiskeldi hefur fjölgað stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og hefur numið um og yfir 5% af verðmætum alls vöruútflutnings á undanförnum misserum. Þessi þróun er afar jákvæð enda er öflugur og fjölbreyttur útflutningur grundvallarforsenda bættra lífskjara hér á landi. Hér verður þó lögð áhersla á áhrif aukinna umsvifa fiskeldis á vinnumarkað, sér í lagi á landsbyggðinni.

Atvinnutekjur á Vestfjörðum sautjánfaldast

Aukin umsvif fiskeldisfyrirtækja sjást greinilega í tölum af vinnumarkaði. Þannig hafa aldrei fleiri starfað við fiskeldi hér á landi og að sama skapi hafa atvinnutekjur í greininni aldrei verið meiri. Samkvæmt tölum Hagstofu Íslands um staðgreiðsluskyldar launagreiðslur hefur fjöldi starfandi við fiskeldi tæplega fjórfaldast á tímabilinu 2010-2022 og atvinnutekjur, á verðlagi ársins 2022, ríflega sexfaldast. Eru þar ótalin óbeinu störfin, enda áhrif fiskeldis víðtæk í efnahagslegu tilliti. Fiskeldi er grunnatvinnuvegur og er fjöldinn allur af fyrirtækjum sem reiðir sig á starfsemi þess með beinum eða óbeinum hætti. Þessi afleiddu og óbeinu áhrif greinarinnar hafa verið mikil víða um land, sér í lagi á Vestfjörðum og á Austurlandi.

Fiskeldi er ein af fáum atvinnugreinum sem er umfangsmeiri á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu, en um 80% af atvinnutekjum í greininni koma í hlut einstaklinga sem búa á landsbyggðinni, þar af um þriðjungur í hlut einstaklinga sem búa á Vestfjörðum. Vestfirðir eru til að mynda eini landshlutinn þar sem atvinnutekjur af fiskeldi hafa verið umfram samsettar atvinnutekjur greina innan ferðaþjónustunnar á undanförnum árum, eða frá og með árinu 2019. Aukinna umsvifa ferðaþjónustu undanfarinn áratug hefur þó vissulega gætt á Vestfjörðum en áhrifin þar hafa þó verið öllu minni en í flestum öðrum landshlutum. Í fyrra voru atvinnutekjur íbúa á Vestfjörðum af fiskeldi um 2,1 milljarður króna samanborið við 120 milljónir á árinu 2010, á verðlagi ársins 2022. Það þýðir að þær hafi ríflega sautjánfaldast að raunvirði á tímabilinu. Á sama tíma hafa atvinnutekjur af ferðaþjónustu farið úr 600 milljónum í tæpa 1.700 milljónir, sem jafngildir tæplega þreföldun. Atvinnutekjur í fiskeldi hafa ekki bara vaxið hlutfallslega mest af öllum atvinnugreinum á Vestfjörðum, heldur einnig í krónum talið.

Áhrifin misáþreifanleg eftir svæðum

Jákvæð áhrif fiskeldis á íslenskt samfélag eru ekki öllum augljós enda er umfang greinarinnar afar mismundandi eftir einstaka landshlutum og hvað þá sveitarfélögum. Áhrifin eru til að mynda mun sýnilegri íbúum á Vestfjörðum en á höfuðborgarsvæðinu. Sé tekið mið af fyrstu 5 mánuðum ársins stóð fiskeldi eitt og sér undir 8,1% atvinnutekna íbúa á Vestfjörðum en einungis um 0,1% á höfuðborgarsvæðinu. Munurinn er svo sláandi sé litið á einstök sveitarfélög. Þannig mátti rekja 38% atvinnutekna íbúa í Tálknafjarðarhreppi til fiskeldis á fyrstu 5 mánuðum ársins en til að mynda einungis tæp 0,2% í Garðabæ. Af þessu má vera ljóst að áhrif greinarinnar í efnahaglegu tilliti eru misáþreifanleg eftir svæðum á landinu.

En þegar öllu er á botninn hvolft er ljóst að fiskeldi hefur verið kærkomin búbót fyrir íslenskt efnahagslíf á undanförnum árum. Fiskeldi hefur nú þegar mikla efnahagslega þýðingu fyrir íbúa í hinum ýmsu byggðarlögum og áhrif þess fara ekki fram hjá þeim sem þar búa. Þar hefur atvinnulíf orðið öflugra og fjölbreyttara, fólki fjölgað og aukið líf færst á fasteignamarkaðinn svo fátt eitt sé nefnt. Það má rekja beint til aukinna umsvifa starfsemi fiskeldisfyrirtækjanna sjálfra og óbeint til þeirra afleiddu áhrifa sem starfsemin hefur á aðrar atvinnugreinar. 

Þröstur Sæmundsson.

Greinin birtist fyrst í Viðskiptablaðinu 28. júlí 2023.