Yfirlýsing SFS vegna frumvarps til laga um lagareldi

12. desember 2023

Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) eru með til greiningar nýtt frumvarp matvælaráðherra til laga um lagareldi sem kynnt var síðdegis þann 6. desember. Matvælaráðherra hefur veitt hagsmunaaðilum og almenningi umsagnarfrest til 3. janúar nk. Það er afar skammur tími fyrir jafn umfangs- og áhrifamikið mál, yfir hátíðarnar. Í þessu felst mikið virðingarleysi við samráðsferlið.

SFS hafa löngum lagt áherslu á það að efla þurfi stjórnsýslu, eftirlit og umhverfi sjókvíaeldis á Íslandi, svo atvinnugreinin geti haldið áfram að vaxa, tryggt aukna verðmætasköpun og orðið ein af burðarstoðum íslensks atvinnulífs í sátt við náttúru og samfélag. Þá hafa samtökin jafnframt lagt áherslu á mikilvægi þess að laga regluverk landeldis að þörfum greinarinnar og draga fram þau sérkenni sem skilja landeldi frá sjókvíaeldi. Samtökin styðja því tillögur ráðherra þess efnis.

Við fyrstu skoðun frumvarpsins er ástæða til að gera alvarlegar athugasemdir við nokkur atriði:

Lagðar eru til svo viðurhlutamiklar refsingar og viðurlög við tilteknum atriðum, að vegið er alvarlega að rekstrargrundvelli fyrirtækja í sjókvíaeldi á Íslandi.
Ráðherra gengur þvert á leiðarstef ítarlegrar skýrslu Boston Consulting Group sem unnin var fyrir matvælaráðherra á liðnu ári. Þar var bæði mælt með hóflegri gjaldtöku í vaxandi atvinnugrein sem og framsækni til framtíðar enda tækifærin mörg. Ráðherra leggur bæði til háa og íþyngjandi skatta og vegur að rekstrargrundvelli fyrirtækjanna.
Horfið er frá því að friða hafsvæði gagnvart sjókvíaeldi eftir lögákveðnum leiðum, með auglýsingu, að undangengnu vísindalegu mati og ítarlegu samráði. Í frumvarpinu er lagt til að friða bæði Eyjarfjörð og Öxarfjörð fyrir sjókvíaeldi. Þessi friðunaráform voru ekki kynnt sem hluti af því samráðsferli sem hefur átt sér stað á árinu. Hvorki hefur því farið fram samráð né vísindaleg skoðun á svæðunum með tilliti til þess hvort þau henti undir sjókvíaeldi samkvæmt þeim skilyrðum sem um önnur svæði gilda.
Í frumvarpinu er lögð til grundvallarbreyting á gjaldaumhverfi sjókvíaeldis, en núverandi fyrirkomulag byggði á tilliti til vaxtar greinarinnar svo ekki yrði vegið að rekstrargrundvelli. Með frumvarpinu ætlar ráðherra að auka þunga skatta og gjalda á fyrirtæki í sjókvíaeldi. Ganga þessi áform verulega lengra en gert er í þeim löndum sem við berum okkur saman við, þar sem stutt var við vöxt greinarinnar með skynsamlegu gjaldaumhverfi í árdaga uppbyggingar.
Hærri skattar og gjöld draga eðli málsins úr svigrúmi fyrirtækja til að fjárfesta í nýrri tækni eða lausnum. Ráðherra gerir þrátt fyrir það auknar kröfur á fyrirtæki í sjókvíaeldi til fjárfestinga í umhverfisvænni lausnum til matvælaframleiðslu. Það verður ekki bæði haldið og sleppt í þessum efnum. Mikill vilji er hins vegar hjá fyrirtækjum í sjókvíaeldi til að leita umhverfisvænustu leiða í sinni starfsemi, en til þess þarf mikið og þolinmótt fjármagn.
Ráðherra gengur þannig gegn hagsmunum fjölda fólks í þeim sveitarfélögum sem byggja lífsviðurværi sitt á ábyrgu og sjálfbæru sjókvíaeldi. Einnig er með tillögu um friðun í frumvarpinu vegið að framtíðarmöguleikum sveitarfélaga til verðmætasköpunar með sjókvíaeldi á svæðinu.